Tất tần tật về Hoa Sen: Nguồn gốc, đặc điểm và ý nghĩa hoa sen Leave a comment

Hoa sen là một trong những loài hoa vốn dĩ rất quen thuộc, từ lâu đã được người Việt Nam xem như quốc sắc thiên hương vì vẻ đẹp cao quý và hương thơm thanh khiết. Chúng được trồng phổ biến ở châu Á, đặc biệt là ở Ấn Độ, Trung Quốc và Đông Nam Á. Hoa sen còn là biểu tượng của Phật giáo, thể hiện sự thuần khiết và sinh hóa hồn nhiên. Trong bài viết này, hãy cùng BONN.vn tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm, cách trồng và ý nghĩa hoa sen.

1. Nguồn gốc và đặc điểm

1.1 Hoa sen là gì?

Hoa sen (tên khoa học: Nelumbo sp.; tên tiếng Anh: Lotus Flower): Còn được gọi là sen, dâm bụt nước, v.v. Là một loài hoa thân thảo thủy sinh lâu năm thuộc chi sen. Thân ngầm dài và dày, có đốt dài, phiến lá hình tròn. Sen được chia làm hai loại chính: sen cảnh và sen ăn được.

Có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới và ôn đới của châu Á. Toàn thân hoa sen chứa đầy báu vật, củ sen và hạt sen có thể ăn được, mầm của hạt sen, thân rễ, hạch sen, lá sen, hoa và hạt đều có thể dùng làm thuốc.

Tính cách cao quý của hoa sen “thẳng từ tâm ra ngoài, không tán không nhánh, từ bùn nhơ mà chẳng hôi tanh mùi bùn” luôn là một trong những đề tài được các nhà thơ ca tụng. Hoa sen là quốc hoa của Việt Nam, Ấn Độ và Malawi.

1.2 Nguồn gốc hoa sen gắn liền với lược sử loài người

“Sen” được mệnh danh là “hóa thạch sống” và là một trong những loài thực vật xuất hiện sớm nhất .Trước khi con người xuất hiện, khoảng 104.500 năm trước, phần lớn trái đất được bao phủ bởi đại dương, hồ và đầm lầy. Vào thời điểm đó, khí hậu khắc nghiệt, thiên tai thường xuyên và không có động vật sinh sống Chỉ có một số loài thực vật hoang dã có sức sống mạnh mẽ mới có thể mọc lên trên vùng đất cằn cỗi này. Trong số đó, có một loài thực vật thủy sinh tên là “hoa sen”, đã chịu đựng sự thử thách của thiên nhiên và tồn tại ngoan cường ở sông Amur.

Sau khoảng chín nghìn năm, con người nguyên thủy bắt đầu xuất hiện. Để tồn tại, con người đã thu hái trái cây dại để thỏa mãn cơn đói, và nhanh chóng phát hiện ra rằng trái cây dại và hạch rễ của loài “sen” (tức hạt sen và củ sen) này không chỉ ăn được mà còn có vị ngọt, mùi thơm, rất ngon. 

Dần dần, “Sen”, nguồn lương thực để con người tồn tại, đã in sâu vào tâm trí của tổ tiên chúng ta — loài người nguyên thủy, và trở thành biểu tượng cho sự sinh tồn của loài người. Hoa sen đã đi vào tiềm thức của con người, đồng thời cũng nhẹ nhàng đi vào thơ ca với màu sắc tươi sáng và phong thái tao nhã như những bài ca dao dân dã của người dân Việt Nam:

Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh, bông trắng lại chen nhuỵ vàng
Nhuỵ vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn

 

1.3 Đặc điểm sinh thái

• Hoa sen có, thân rễ mọc ngang, dày, các lóng phình to, bên trong có nhiều rãnh thông khí dọc, các đốt thắt lại, rễ phụ hình thành. 
• Lá hình tròn, đường kính 25-90 cm, mặt trên màu xanh đậm, mặt sau màu xanh xám, toàn bộ mép hơi gợn sóng, mặt trên nhẵn, có phấn trắng.
• Hoa đơn độc ở đầu cuống và nổi trên mặt nước, đường kính 10-20 cm, đẹp mà rất thơm. Trên bề mặt lỗ nhụy có nhiều lỗ tổ ong rải rác . Sau khi thụ tinh thì dần dần nở ra gọi là đài sen 
• Thời kỳ ra hoa từ tháng 6 đến tháng 9, nở vào buổi sáng và khép lại vào buổi tối. Thời kỳ đậu quả là tháng 8-10.. 
• Cuống sen là củ sen, là thân rễ ngầm của hoa sen, là cơ quan để hoa sen dự trữ chất dinh dưỡng và sinh sản.

1.4 Môi trường sống và thói quen tăng trưởng

• Hoa sen thường phân bố ở các vùng cận nhiệt đới và ôn đới như Trung Á, Tây Á, Bắc Mỹ, Ấn Độ, Việt Nam và Nhật Bản. 
• Hoa sen thích ứng với nước nông, hồ, đầm lầy và ao. Nhu cầu nước của sen phụ thuộc vào giống, các giống cây lớn như sen cổ thụ có độ sâu tương đối so với mực nước nhưng không quá 1,7m. Hình dạng cây vừa và nhỏ chỉ thích hợp ở độ sâu nước 20-60 cm. 
• Đồng thời, hoa sen rất nhạy cảm với việc mất nước, vào mùa hè chỉ cần không có nước trong 3 giờ, lá sen trồng sẽ bị héo rũ. Hoa sen rất ưa sáng, cần môi trường đầy đủ ánh sáng trong thời kỳ sinh trưởng. Nó cũng chịu bóng râm và sẽ thể hiện sự phát quang mạnh mẽ khi được trồng trong bóng râm một nửa.

2. Ý nghĩa hoa sen

2.1 Ý nghĩa hoa sen theo màu sắc

Hoa sen có nhiều màu sắc khác nhau, và mỗi màu sắc có một ý nghĩa riêng. Dưới đây là ý nghĩa của các loại hoa sen theo màu sắc khác nhau.

Hoa sen hồng

Hoa sen hồng là loài hoa duyên dáng, lãng mạn và ngọt ngào. Hoa sen hồng cũng thể hiện sự vui vẻ, hạnh phúc và lạc quan. Trong Phật giáo, hoa sen hồng thường được dùng để biểu thị lòng từ bi và sức mạnh của Đức Phật. Hoa sen hồng cũng thể hiện sự thân thiện và lịch thiệp đối với người khác. Bạn có thể dùng hoa sen hồng để tặng cho người bạn thân thiết hoặc người mà bạn muốn gửi gắm tình cảm.

Hoa sen xanh

Hoa sen xanh biểu tượng cho sự thanh nhã, dịu dàng và bình an. Hoa sen xanh cũng thể hiện sự hòa hợp, cân bằng và điềm đạm. Trong Phật giáo, hoa sen xanh được dùng để biểu thị sự thông minh và từ bi của Đức Phật. Bên cạnh đó, màu xanh của hoa sen còn gợi lên sự dung hòa tuyệt vời giữa con người và tự nhiên, mây trời, cây cỏ. Hoa sen xanh phù hợp để tặng cho người bạn nhẫn nhịn và kiên nhẫn.

Hoa sen trắng

Hoa sen trắng biểu tượng cho sự trong sáng, tinh khiết và vô tư. Hoa sen trắng cũng thể hiện niềm tin vào tôn giáo và sự tôn trọng, kính trọng đối với người khác. Trong Phật giáo, hoa sen trắng được dùng để cúng dường cho Đức Phật và các vị Bồ Tát. Hoa sen trắng phù hợp để tặng cho những người bạn quý mến và kính phục.

Hoa sen tím

Không quá phổ biến nhưng hoa sen tím vẫn được đề cập như biểu tượng cho các giáo phái huyền bí. Bốn cánh hoa sen tím tượng trưng cho một trong những lời dạy của Đức Phật về sự tỉnh ngộ của con người và được coi trọng như một sự thật cao quý.
Hoa sen tím cũng thể hiện sự trí tuệ, sáng suốt và khôn ngoan. Trong Phật giáo, hoa sen tím được coi là loài hoa cao nhất, chỉ dành cho Đức Phật và các vị Bồ Tát. Hoa sen tím phù hợp để tặng cho những người bạn ngưỡng mộ và hâm mộ.

Hoa sen đỏ

Hoa sen đỏ biểu tượng cho sự nhiệt huyết, đam mê và năng động. Hoa sen đỏ cũng thể hiện tình yêu, sự gắn kết và lòng nhân ái. Trong Phật giáo, hoa sen đỏ được dùng để biểu thị lòng từ bi Đức Phật. Hoa sen đỏ phù hợp để tặng cho người bạn yêu thương và quan tâm.

2.2 Ý nghĩa hoa sen trong văn hóa Việt Nam

Hoa sen là loài hoa có vai trò và vị trí đặc biệt trong văn hóa Việt Nam. Hoa sen được xem là loài hoa tượng trưng cho nét đẹp hồn nhiên và sự thuần khiết trong tâm hồn của người Việt. Hoa sen cũng biểu hiện cho cốt cách và tinh thần thanh cao của người quân tử, giữ chặt lòng mình trước cám dỗ của lợi danh, giữ cho mình sự trong sạch dù ở giữa chốn bùn nhơ.

Hoa sen gắn liền với đời sống thôn quê dân dã nhưng vô cùng gần gũi của người Việt. Trên toàn nước Việt Nam, từ Bắc vào Nam, đâu đâu cũng có hoa sen. Ngoài những cánh đồng lúa, mỗi một làng Việt Nam truyền thống đều có một lũy tre xanh, một cây đa và một ao hay hồ sen. Hoa sen là một phần không thể thiếu trong các lễ hội, nghệ thuật, thơ ca, ca dao, tục ngữ và các biểu tượng quốc gia của Việt Nam.

Hoa sen là loài hoa được sử dụng nhiều nhất trong các lễ hội của người Việt. Hoa sen được dùng để trang trí, làm quà tặng, làm vật phẩm cúng dường hay làm đồ chơi cho trẻ em. Một số lễ hội nổi tiếng có liên quan đến hoa sen là lễ hội Làng Sen Nghệ An, lễ hội Sen ở Huế, lễ hội Sen Đồng Tháp Mười ở Đồng Tháp, v.v.

Hoa sen cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật của người Việt. Hoa sen xuất hiện trong nhiều bức tranh, bức điêu khắc, bức thêu, bức gốm sứ hay bức đồng. Hoa sen cũng là chủ đề cho nhiều bài thơ, bài ca, bài hát hay bài văn của các nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ hay ca sĩ Việt Nam. Một số tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng có liên quan đến hoa sen là tranh Sen của Nguyễn Gia Trí, thơ Sen của Huy Cận, ca khúc Sen vàng của Phạm Duy hay vở cải lương Sen vàng của Trần Hữu Trang.

Hoa sen cũng là một phần của các tục ngữ, ca dao và biểu tượng quốc gia của Việt Nam. Hoa sen được dùng để ví von cho những điều đẹp đẽ, cao quý, thanh tao hay tinh khiết trong cuộc sống. Một số tục ngữ, ca dao có liên quan đến hoa sen là “Trong đầm gì đẹp bằng sen”, “Sen không sợ bùn”, v.v.

2.3 Ý nghĩa hoa sen trong Phật giáo

Hoa sen là loài hoa gắn liền và là biểu tượng của Phật giáo. Theo đạo Phật, hoa sen là loài hoa tượng trưng cho sự giác ngộ và niềm tin vào tôn giáo. Hoa sen cũng biểu hiện cho sự thanh tịnh và trí tuệ của Đức Phật và các Bồ Tát.

Hoa sen có nguồn gốc từ Ấn Độ, nơi Phật giáo ra đời. Theo truyền thuyết, khi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni sinh ra, từ dưới chân Ngài mọc ra bảy bông hoa sen để Ngài dựa vào. Khi Ngài đi qua sông Nairañjanā để đi tu hành, từ dưới mặt nước mọc ra hai hàng hoa sen để Ngài đi trên. Khi Ngài đạt được giác ngộ dưới gốc Bồ Đề, từ dưới đất mọc ra một bông hoa sen to để Ngài ngồi trên.

Hoa sen xuất hiện nhiều trong các kinh điển, giảng pháp và minh họa của Phật giáo. Hoa sen được dùng để miêu tả các pháp tuệ, các pháp môn hay các pháp thân của Đức Phật và các Bồ Tát. Hoa sen cũng được dùng để biểu thị các cấp độ của giác ngộ, từ hoa sen chưa nở, hoa sen đang nở cho đến hoa sen đã nở. Hoa sen cũng được dùng để trang trí, làm vật phẩm cúng dường trong các ngày lễ Phật giáo.

Hoa sen có nhiều màu sắc khác nhau, và mỗi màu sắc có một ý nghĩa riêng trong Phật giáo. Hoa sen trắng tượng trưng cho sự tinh khiết, sự thanh tịnh và sự giải thoát. Hoa sen hồng tượng trưng cho sự tôn kính, sự quan trọng và sự tối thượng. Hoa sen đỏ tượng trưng cho sự yêu thương, sự từ bi và sự đam mê. Hoa sen xanh tượng trưng cho sự trí tuệ, sự minh triết và sự thông thái. Hoa sen tím tượng trưng cho sự bí ẩn, sự kỳ diệu và sự thần bí.

2.4 Ý nghĩa hoa sen trong các nền văn hóa và tôn giáo khác

Hoa sen không chỉ có ý nghĩa trong văn hóa Việt Nam và Phật giáo mà còn có ý nghĩa trong nhiều nền văn hóa và tôn giáo khác trên thế giới. Hoa sen được coi là một loài hoa linh thiêng, mang lại may mắn, phúc lộc và bình an cho con người.

Hoa sen có ý nghĩa trong Ấn Độ giáo, là một trong những tôn giáo lâu đời nhất thế giới. Hoa sen là biểu tượng của các vị thần như Brahma, Vishnu, Lakshmi, Saraswati hay Ganesha. Hoa sen cũng là biểu tượng của các khái niệm như sáng tạo, duy trì, phá hủy, thịnh vượng, học vấn hay khéo léo.

Hoa sen có ý nghĩa trong Ai Cập cổ đại, là một trong những nền văn minh lớn nhất thế giới. Hoa sen là biểu tượng của mặt trời, của sự sống lại và của sự bất tử. Hoa sen cũng là biểu tượng của các vị thần như Ra, Osiris, Isis hay Nefertum.

Hoa sen có ý nghĩa trong Trung Quốc cổ đại, là một trong những nền văn hóa phong phú nhất thế giới. Hoa sen là biểu tượng của sự thanh cao, sự hạnh phúc và sự hòa hợp. Hoa sen cũng là biểu tượng của các khái niệm như liên hoa (liên kết), liên duyên (duyên phận), liên sinh (sinh tồn) hay liên quan (quan hệ).

Hoa sen có ý nghĩa trong Nhật Bản cổ đại, là một trong những nền văn hóa độc đáo nhất thế giới. Hoa sen là biểu tượng của Phật giáo Nhật Bản, của sự thanh tịnh và của sự kiên nhẫn. Hoa sen cũng là biểu tượng của các loại hoa khác nhau trong văn hóa Nhật Bản, ví dụ như hoa anh đào (sakura), hoa mẫu đơn (botan), hoa cúc (kiku) hay hoa lan (ran).